Ötən həftə AZAL yeni təyyarələrin alınması ilə bağlı daha bir müqavilə imzalayıb. Bu, son illərdə ilk sövdələşmə deyil. Milli aviadaşıyıcıya bu qədər yeni təyyarə lazımdır, yoxsa bu, “büdcə pullarının israfıdır”? Versiyamızı izah etməyə çalışaq.
Köhnə təyyarələr, müntəzəm texniki xidmət göstərilməsinə baxmayaraq, həqiqətən də "köhnəlmişdir". Bir vaxtlar hələ də AZAL donanmasında olan ən uğurlu Boeing 757 laynerlərindən biri də ən çox səs-küy yaratmışdı. Göyərtədəki əyləncələrdən - kabinin mərkəzində kiçik köhnə televizorlar var və onlar yalnız vaxt və temperaturu göstərir.
Bununla belə, aviaşirkətlər, xüsusən də pandemiyanın ciddi təsirindən sonra və yanacağın baha qiymətləri fonunda indi çox daha vacib bir vəzifə - xərcləri minimuma endirmək və rentabelliyi artırmaqla üzləşirlər. Və bu yaxınlarda yaradılmış investisiya holdinqinin vəzifələrinə dövlət şirkətlərinin, o cümlədən “Azərbaycan Hava Yolları” QSC-nin maliyyə yükünün azaldılması daxildir. Aviaşirkətlər öz donanmasını necə optimallaşdırır?
İstənilən aşağı büdcəli aviaşirkətin donanmasına nəzər salsanız, bu sualın cavabı aydındır. Bir qayda olaraq, bunların hamısı eyni marka və modeldə olan və çox vaxt eyni modifikasiyalı təyyarələrdir. Bu təyyarələr həmişə bir-birini əvəz edir, onlara qulluq etmək üçün eyni hissələri, eyni ekipajı, eyni insanları tələb edirlər. Bütün bunlar xərclərin azalmasına səbəb olur. Milli dövlət loukosterimiz “Buta Airways”in timsalında məhz belədir. Onun donanmasına yalnız Embraers və yalnız bir E-190 modeli daxildir. Düzdür, qeyd etmək yerinə düşər ki, dünyanın əksər aşağı büdcəli aviaşirkətləri hələ də tək Airbus A320 və ya Boeing 737-yə üstünlük verirlər.
Amma AZAL üçün hər şey o qədər də çəhrayı deyil. Onun “qarajında” altıya qədər müxtəlif tipli təyyarələr var və yalnız “787 Dreamliner” Boeingləri aşağı yanacaq sərfiyyatı da daxil olmaqla, bütün müasir standartlara cavab verməsi ilə öyünə bilər. Buna görə də təəccüblü deyil ki, Dreamliner uzun mənzilli təyyarə hesab edilsə də, bu laynerlər hətta İstanbul və Dubaya qısa uçuşlar üçün də təyin edilir.
Bəs dargövdəli və ekonom-yanacaq təyyarə ala bilərikmi?
Əlbəttə. Əgər siz uzun müddətdir ki, yerli mülki aviasiya xəbərlərini izləyirsinizsə, o zaman unutmayın ki, AZAL ən son Boeing 737 MAX - aviasiya kerosininə yüksək qənaət edən, orta məsafəli təyyarələr almağı planlaşdırırdı. On belə layner sifariş edilib. Ancaq əvvəlki məqalədə artıq danışdığımız kimi, bu təyyarədəki kritik problemlər səbəbindən sövdələşmə baş tutmayıb. Airbus konserninin son məhsulu və Boeing-in əsas rəqibi olan A320Neo təyyarəsinə üstünlük verilib. Müqavilə artıq təsdiqlənib, ona görə də çox güman ki, təyyarə tezliklə AZAL-ın donanmasına qoşulacaq. Yeni Dreamliner-lərin alınması ilə bağlı müqaviləyə əsasən, tarixlər bir qədər uzaqdır - bunlar 2025-2030-cu illəri əhatə edir.
“Bəs ziyafət kimin hesabınadır”?
Sosial şəbəkələrdə və bəzi KİV-lərdə bu qədər yeni təyyarənin milyardlarla dollar olduğunu deyən manşetlər çıxdı, AZAL öz maliyyə hesabatlarına görə, indi ziyana düşübsə, bu pulu haradan alır? Təbii ki, AZAL-da belə “nağd” pul yoxdur və dövlət büdcəsində belə birdəfəlik xərclər nəzərdə tutulmayıb. Müasir mülki aviasiya bazarı çoxdan təyyarələrin operativ lizinq sxemini işləyib hazırlayıb.
Sadə dillə desək, təyyarələr çox uzunmüddətli icarə əsasında alınır. Rusiyaya qarşı sanksiyalar tətbiq olunandan sonra bu ölkənin təyyarələrinin niyə həbs edildiyini xatırlayırsınızmı? Çünki bu təyyarələr, əslində, bu aviaşirkətlərin mülkiyyəti deyildi və Qərb ölkələri ilə Rusiya arasında demək olar ki, bütün maliyyə əməliyyatları dayandırıldığı üçün onların kreditini ödəmək mümkünsüz oldu. Qalan xarici təyyarə parkını saxlamaq üçün Federal Hava Nəqliyyatı Agentliyi onları sadəcə olaraq Rusiya reyestrinə keçirdi.
2030-cu ilə qədər AZAL-ın 30-dan çox təyyarəsi olacaqmı? Bu qədərə ehtiyacımız varmı?
AZAL-ın bağlanan müqavilələrini də əlavə etsək, mövcud 20 təyyarədən ibarət parka ən azı 10 təyyarə əlavə olunacaq. Bir az çox deyilmi, çünki AZAL-ın miqyası və onun marşrut şəbəkəsi digər aviaşirkətlərlə müqayisədə o qədər də böyük deyil. Bu, həqiqətən, sadəcə “image layihələri”dirmi? Çox güman ki, yox, çünki köhnə təyyarələrin ömrü sonsuz deyil.
Yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi və sifariş edilən təyyarələrin növündən də göründüyü kimi, Azərbaycan Hava Yollarının planları belə görünür ki, gələcəkdə donanmanı “monoqam” etmək olacaq – geniş gövdəli təyyarələrdən yalnız Dreamlinerlər, A320 qalacaq. Neo qısa uçuşlar üçün istifadə olunacaq. Ancaq reallıqda hər şey necə olacaq - bu suala cavab vermək üçün ən azı iki il gözləməli olacağıq..
